Le Monde gazetesinin editörlerinden Philippe Bernard, bugünkü köşe yazısında Avrupalıların otoriter bir Rusya ile otoriter bir yeniden yapılanma sürecindeki ABD arasında sıkıştığını gözlemlediğini belirtti. Bernard'a göre, Avrupa, özgür dünyanın meşalesini ele almalı ve hukukun üstünlüğüne sahip çıkmalıdır.

Tarihi Bir Dönüm Noktası

Yazara göre, İkinci Dünya Savaşı'nın sona erdiği 1945 yılı, günümüzde yaşanan küresel altüst oluşları anlamak için önemli bir referans noktası olarak öne çıkıyor. Hukukçu Aurore Gaillet'nin ifadesine göre, Batı Avrupa demokrasileri, Nazizm'e karşı zaferin ardından “hukuk yoluyla yeniden inşa edilmiştir.” 

“Bir daha asla” ilkesi, temel insan haklarına saygı temelinde ulusal ve uluslararası kurumları şekillendiren bir mimariye ilham kaynağı olmuştur.

Hukukun Üstünlüğü Tehlikede mi?

Bireylerin keyfiliğe karşı korunması, yasalar önünde eşitlik, kuvvetler ayrılığı ve kanunilik ilkesi gibi kavramlar yalnızca Avrupa'ya özgü değildir. Ancak 1945'ten bu yana, Avrupa'da barışın temel taşlarını oluşturmuştur. Soğuk Savaş döneminde, hukukun üstünlüğü kavramı, baskıcı rejimlere karşı bir savunma mekanizması olarak görülmüş ve Batı demokrasilerinin temel ilkelerinden biri haline gelmiştir.

Ancak günümüzde, Donald Trump'ın yeniden seçilmesi, 1945 sonrası dünya düzeninde bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor. Trump, sadece uluslararası iş birliği mekanizmalarını dağıtmak için değil, aynı zamanda Avrupa Birliği'ni de zayıflatmak amacıyla Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile fiili bir ittifak kurma eğiliminde. Trump’ın stratejisinin bir parçası olarak, Avrupa'da aşırı sağın güç kazanmasına destek verdiği belirtiliyor. Yazara göre bu durum, şubat ayında Münih Güvenlik Konferansı'nda Trump’ın sağ kolu J. D. Vance’in konuşmalarında da kendini gösterdi.

Avrupa, Özgür Dünyanın Meşalesini Elinde Tutmalı

Hukukun üstünlüğünün güçle değiştirilmesine yönelik girişimlerin arttığı bu dönemde, Avrupa, otoriter Rusya ile liberal değerlerinden uzaklaşan ABD arasında sıkışmış durumda. Bu süreçte, Avrupa’nın özgür dünya liderliğini üstlenmesi gerektiğini vurgulayan Philippe Bernard, “hukukun üstünlüğü olmadan demokrasi ve özgürlüğün sağlanamayacağı anlayışı, Avrupa’da daha geniş bir kabul görmelidir” diyor.

Demokrasinin Temel İlkesi: Hukukun Üstünlüğü

Jean-Monnet Üniversitesi'nden Kamu Hukuku Profesörü Aurélien Antoine’a atıfla demokrasinin ancak kurallara uyulması ve bağımsız yargının varlığıyla mümkün olabileceğini belirten yazar, İngiliz eski Yüksek Mahkeme Yargıcı Thomas Henry Bingham'ın (1933-2010) da bu görüşü destekleyerek, “Devletin tüm kurumları ve otoriteleri yasalara bağlı olmalıdır” ilkesinin altını çizdiğini kaydediyor.

Ancak Avrupa’da hukukun üstünlüğüne yönelik tehditler sadece dış kaynaklı değil. Aşırı sağ ve muhafazakâr çevrelerde, hukukun üstünlüğü bazen ulusal egemenliğe tehdit olarak gösteriliyor. Yabancılara yönelik göç ve sınır dışı süreçlerini çevreleyen yasal korumalar karşısında Fransa İçişleri Bakanı Bruno Retailleau “hukukun üstünlüğü kutsal değildir” şeklinde bir açıklama yapabiliyor ya da Fransa’nın sağ görüşlü gazetesi Le Figaro'nun Tartışmalar bölümünün genel yayın yönetmeni Alexandre Devecchio, "Fransızları egemenliklerinden eden bir hukukun üstünlüğüne" karşı öfkelenebiliyor. Özellikle göç politikaları, hukukun üstünlüğüne yönelik eleştirilerin odağında yer alıyor.

Temel Haklar Tehdit Altında

Hukukun üstünlüğü, ifade özgürlüğü, bağımsız mahkemelerde yargılanma hakkı gibi temel hakları güvence altına alır. Bu hakların zayıflaması, Avrupa’nın otoriterleşme tehdidine karşı daha savunmasız hale gelmesine neden olabilir. 1945 sonrası düzenin son bulması, bu hakların göz ardı edilmesine kapı aralayabilir. Dünyanın birçok yerinde hukukun üstünlüğünün hiçe sayıldığı rejimler, bu değerlerin korunmasının ne kadar kritik olduğunu gözler önüne seriyor.

Hukukun Üstünlüğünü Korumak İçin Eğitim Şart

Hukukun üstünlüğü kavramının karmaşıklığı, toplumda farkındalık yaratmayı zorlaştırıyor. Bu nedenle, hukukun üstünlüğünü anlatan eğitim çalışmaları artırılmalıdır görüşünü seslendiren Bernard köşe yazısında, Uluslararası Barolar Birliği’nin hazırladığı ‘Hukukun üstünlüğüne sahip çıkın, o da size sahip çıksın’ temalı kısa videolar serisine dikkati çekerek, hukukun üstünlüğünün günlük hayattaki önemini vurguluyor.

ABD Başkanı'nın, Napolyon'u anımsatır şekilde, “ülkesini kurtaran hiçbir yasayı ihlal etmiş sayılmaz” yaklaşımı ve mahkeme kararlarını tanımama tehdidinin, Avrupa’ya hukukun üstünlüğünü koruma sorumluluğunu yüklediğini belirterek, İngiliz filozof John Locke’un “Yasanın bittiği yerde tiranlık başlar” sözünü ve Avrupa’nın demokratik değerlerini koruma zorunluluğunu hatırlatıyor.

Makalenin tamamını Le Monde’dan okuyabilirsiniz.

Uluslararası Barolar Birliği'nin hazırladığı sekiz adet birer dakikalık videodan ilki

Philippe Bernard’ın makalesinde bahsettiği, etkili hukukçulardan oluşan Uluslararası Barolar Birliği'nin hazırladığı sekiz adet birer dakikalık videodan oluşan dizi, 2025 Birleşmiş Milletler Uluslararası Eğitim Günü'nün kutlanması vesilesiyle, hukukun üstünlüğünün değeri ve önemi konusunda farkındalığı artırmak amacıyla dünya genelinde tanıtıldı.

"Hukukun üstünlüğüne sahip çıkın, o da size sahip çıksın" sloganıyla, hukukun üstünlüğünün günlük hayatımızda sağladığı bireysel faydaları gözler önüne seren videolardan ‘Hukukun Üstünlüğü – Giriş’ başlıklı ilk videonun Türkçe çevirisi şöyle:

“Bağımsız yargıçlar, basın özgürlüğü ve yolsuzluğa bulaşmayan yetkililer, hukukun üstünlüğü olarak bilinen kavramın temel unsurlarından sadece birkaçıdır.

Bunlar, özgürlüklerimizi destekleyen yapı taşlarıdır. Ancak bu unsurlardan birini ortadan kaldırdığınızda, hukukun üstünlüğü çökmenin eşiğine gelir ve onunla birlikte özgürlüklerimiz de tehlikeye girer.

Bu yüzden hukukun üstünlüğünü aşındırmaya yönelik her türlü girişime karşı dikkatli olun, çünkü hukukun üstünlüğüne sahip çıkarsanız, o da size sahip çıkar."

Uluslararası Barolar Birliği'nin hazırladığı diğer videoları şu linkten izleyebilirsiniz: Hukukun Üstünlüğü