Doğa, canlılar ve uzay… Üçünde de kuralları koyan matematik olabilir mi? Bilim insanları matematiğin icat edilmediğini, keşfedildiğini düşünüyor. Matematik hep vardı; insanlık onu sadece keşfetti. Mario Livio’nun ‘Tanrı Matematikçi Mi?’ adlı kitabını okuduğumdan bu yana doğada ve insan hayatlarında gözlemler yapar ve her şeyin matematik üzerine kurulu olduğunu her seferinde şaşırarak fark ederim. Fibonacci sayıları doğanın ve uzayın yapı taşı gibi her yerde karşımıza çıkar. 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987... diye gider dizin. Her sayı, kendinden önceki iki ardaşığının toplamıdır. Dizindeki rakamlar büyüdükçe aralarındaki oran, her defasında Altın Oran’a, 1.6180 rakamına ulaşır.
Çiçeklerin yapraklarında Fibonacci sayılarını görürsünüz. Bazıları 3, bazıları 5, diğerleri 8 ya da 13 yapraklıdır. Mangal yakarken kullandığımız çam kozalaklarını dikkatle incelerseniz bir yönde 8, tersi yönde 13 sarmaldan oluştuklarına tanık olursunuz. Ayçiçeğinin çekirdekleri bir yöne 21, diğer yöne 34 sırada dizilirler. Parmak izlerimiz, bir salyangozla ve uzaydaki bir galaksi ile aynı Fibonacci spiraline sahiptir.
Hayatın matematiğini başka bir açıdan da değerlendirebiliriz: Mesela, insanlık yüzyıllar boyunca filleri dişleri için öldürdü. M.Ö 1300’lerin Mısır firavunu Tutankamon’un tahtı fildişindendi; mezarını süsleyen heykel de… Ortalama 70 sene yaşayan, birbirine insandan daha bağlı, hafızaları çok canlı, zeka küpü filler… Fillerin beyni insan beyni kadar kompleks… Çok kolay öğrenen, alet kullanabilen, aynada kendisini fark edebilen, dişsiz kalan yaşlanmış soyuna ağzıyla besleyerek bakan, insana çok benzeyen hayvanlar onlar... Güzelim filler dişlerinden heykel veya takı yapılmak üzere kurşunla yere serilir, baltalarla dişleri kafalarından ayrılarak katledilirdi. Fillerin geleceği için çalışan bir avuç insan yüz binlerce üyesi bulunan, canilikle para kazanan silahlı fildişi çetelerini yendi. 2018’de Çin de pes etti ve fildişi ticaretini yasakladı. Artık bilardo toplarıyla piyano tuşları fildişinden yapılmıyor, yasadışı ticaret oldukça hız kesmekle birlikte hâlen devam ediyor.
Gene de matematik son sözü söylemişti: 1979’dan 1989’a 10 senede Afrika fillerinin yarısı fildişi için öldürülmüştü. Filler öldürüldükçe dişleri ile kazıp buldukları su kaynaklarından diğer hayvanlar ve bitkiler yararlanamıyor, bitkilerin tohumları filler aracılığıyla doğada yayılamıyor ve ekosistem çöküyordu. 2010-2012 arasında 100 bin file kıyılmış, 2013’e kadar dünyadaki tüm fil popülasyonunun yüzde 62’si yok edilmişti. Fildişi ticareti durdurulmazsa çevreye sayısız katkısı olan fillerin nesli tükenecekti. Rakamlar konuşturuldukça mücadele tüm ülkelerde ses getirdi ve politikacılar daha fazla kulaklarını bu sese kapatamadı.
İnsanlara ve dünyaya zarar veren her türlü eylemi sonlandırmanın yegâne yolu matematiksel verileri toplamak ve alışverişin kesilmesini sağlamaktır. Bir grup mücadele verir; diğerleri destekler. Zararlı olana talep düştükçe ticaret sonlanır.
Dünya, esasen 18 milyar insanın yaşayabileceği kaynaklara sahip. Gezegenimizde var olan toplam 7.7 milyar insan arasında kaynaklar adil bölüşülmediği için 3 milyar kişi ayda 50 dolara geçinmeye çalışıyor, 1.3 milyarı ayda 20 dolarla yaşam mücadelesi veriyor. Her gün 22 bin çocuk açlıktan ölüyor.
Matematik ve vicdan, savaşlara ve silah satışına son vermez ve gıda üretimini planlayarak paylaşmayı beceremezsek dünyanın bizi üzerinden atacağını şimdiden söylüyor. 2050’de dünya nüfusu 9.1 milyara çıkarken tarım alanlarının %’i kullanılamaz hale gelecek. Atmosferdeki karbonun artması nedeniyle sıcaklık 6 derece daha yükselecek. Savaşa ve silah sanayine karşı çıkan vicdani retçilere bir de bu pencereden bakın.
Ülkemizdeki sorunların çözümünü başka yerlerde aramayalım. Adaletsizlikler yaşanıyorsa toplum harekete geçecek ve durun diyecek. Mücadele edene destek olacak. Kötüler, hukuksuzlukları ve yolsuzlukları deşifre edilecek, üzerlerine gidilecek ve alışverişleri önlenecek. İşin matematiği böyle...